Cây lạc tiên là dược liệu dùng khá phổ biến trong Đông y. Với sự phong phú về công dụng trị liệu như thanh nhiệt, mát gan, an thần, hỗ trợ tim mạch… Cây lạc tiên trở thành một trong những thành phần phụ trong khá nhiều bài thuốc Cổ truyền. Sau xin mời các bạn cùng Trẻ khỏe đẹp tìm hiểu thêm về loài cây này.
Cây lạc tiên là gì?
Cây lạc tiên còn có tên khác là: Nhãn lồng, tây phiên liên, chùm bao, dây bầu đường…
Tên khoa học: Passiflora foetida L.
Họ khoa học: Họ Lạc tiên (Passifloraceae).
Tên dược liệu: Herba Passiflorae Foetidae.
Bộ phận dùng làm dươc liệu: Toàn bộ Cây lạc tiên ngoại trừ rễ.
Đặc điểm sinh trưởng – Thu hoạch cây lạc tiên
Theo các tài liệu, Cây lạc tiên có nguồn gốc từ Châu Mỹ. Ngày nay, cây di thực và xuất hiện ở khắp mọi nơi trên thế giới như Đông á, Đông Nam á…
Trong số 15 loài thuốc chi Passiflora ở Việt Nam thì Cây lạc tiên là loài mọc tự nhiên. Có vùng phân bố rộng rãi, từ miền núi trung du cho đến đồng bằng trên cả Nước… Nhiều nhất ở Quảng Ninh, Bắc Giang, Lạng Sơn… Bên cạnh đó, cây còn được trồng riêng ở các vườn thuốc Nam để làm dược liệu.
Đặc điểm sinh trưởng
Là loài cậy leo nhiệt đới, ưa ẩm, ưa sáng, mọc thành trùm lên các cây bụi rậm. Cây cũng cần có đủ ánh sáng. Do vậy cần tỉa bớt cành của loài cây khác, tránh để rậm rạp cho cây phát triển.
Lạc tiên sinh trưởng mạnh khoảng giữa tháng 3 đến tháng 8.
Cây thường rụng lá vào mùa Đông ở miền Bắc.
Cây lạc tiên chủ yếu được nhân giống bằng hạt hoặc giâm cành. Sau khi chặt cắt, phần còn lại mọc ra mầm mới rất khỏe. Hạt từ quả tự rụng lên mầm dễ dàng. Cành giâm là cành bánh tẻ của cây trưởng thành. Giâm đoạn cây có từ 3 mắt trở lên. Thời điểm tốt nhất để nhân giống là vào mùa xuân.
Không đòi hỏi nhiều về đất, dễ sống. Tuy nhiên nếu đất giàu dinh dưỡng, đủ không gian và ánh sáng thì cây phát triển rất mạnh. Cần lưu ý nhện đỏ, rệp đục quả…
Thu hoạch
Cây lạc tiên phát triển mạnh vào mùa xuân. Do vậy thu hoạch tốt nhất là vào cuối Xuân đầu Hạ.
Thời gian ra hoa thường thường từ tháng 5 đến tháng 7. Kết quả thường từ tháng 8 – 9.
Hình thái thực vật
Là loài thân leo, bên trong rỗng, lông mềm bao phủ toàn thân cây. Có tua cuốn quấn quanh, thường hay mọc ra từ kẽ lá
Lá Lạc tiên mọc so le với nhau. Kích thước lá dài khoảng 6-8 cm, rộng chừng 10 cm. Lá phân thành 3 thùy nhọn. Phiến lá có hình trái tim, có lông mềm bao phủ. Mặt dưới của lá xanh nhạt hơn phía trên. Cuống dài chừng 4-5 cm.
Hoa to, đơn độc, có màu trắng, lưỡng tính. Tổng bao hoa có 3 lá bắc, tách rời nhau chia thành nhiều dải sợi nhỏ. Bao hoa có 5 lá đài màu xanh lục, mép viền màu trắng. Có một phần phụ hình sừng nhọn nằm ở mặt ngoài mỗi lá đài. Hoa lạc tiên có 5 cánh rời, xếp xen kẽ với các lá đài. Còn ở chính giữa có màu trắng pha màu tím. Lá đài có màu trắng, phía dưới có 3 gân lá chính. Một vòng tua gồm có nhiều phần phụ của cánh hoa, có hình sợi chỉ màu tím. Ở giữa hoa có một cuống hình trụ chứa 5 nhị. Có bao phấn đính lưng màu vàng. Bầu nhụy có 3 lá noãn, bầu thượng 1 ô.
Quả lạc tiên có dạng “quả tương”, bao xung quanh bởi lá bắc mạng lưới, dạng hình cầu, vỏ ngoài mỏng. Chưa chín có màu xanh, vị chua, khi chín thì chuyển thành màu vàng, vị ngọt dịu. Bên trong quả, có hạt mọng cùng chất dịch. Quả khá dễ vỡ và nát nên khi thu hái cần cẩn thận, sấy khô nhanh chóng.
Chế biến và bảo quản
Sau khi thu hoạch thì đem lá và thân cây băm nhỏ. Phơi khô và bảo quản trong túi bóng kín. Khi dùng thì lấy ra, pha trộn với các dược liệu khác để sử dụng.
Cây lạc tiên có tác dụng gì?
Các hoạt chất có trong cây lạc tiên
Theo các phân tích, Lạc tiên có thành phần hoạt chất phong phú và đa dạng:
- Alcaloid 0,033%, trong đó có harman, Saponin, Flavonoid 0,074%
- Saporanetin, Passiflorin, Harmin, Harmol, Harmalol, Hermalin, Vitexin, Sapomarin, Chất xơ.
- Nhiều khoáng chất và các loại vitamin như A, C…
- Trong quả chín có chứa lượng muối khoáng khá lớn như muối P, Ca, Fe.
Tác dụng của Cây lạc tiên trong Y học hiện đại
- An thần và ngủ ngon giấc: Với thành phần alcaloid có nhân harman giúp kéo dài giấc ngủ.
- Tốt bệnh lý tim mạch, giảm hồi hộp lo âu: Hoạt chất Flavonoid khắc phục chứng tim đập nhanh.
- Thanh nhiệt, giải độc, mát gan
- Giãn cơ trơn, chống co thắt cơ: Điều trị các cơn đau tử cung và đường tiêu hóa.
- Theo một số tài liệu ở Ấn Độ: quả Lạc tiên chín có thể ăn được nhưng lúc còn xanh thì độc vì chứa glycoside cyanogenetic.
Tác dụng của Cây lạc tiên trong Y học cổ truyền
- Tính vị: Vị ngọt dịu, tính mát
- Quy kinh: Kinh Tâm, Can
- Công dụng: An thần, lợi tiểu, giảm đau, tiêu viêm, thanh nhiệt, giải độc cơ thể…
- Chủ trị: Chứng mất ngủ, nằm mơ nhiều, nóng gan, hồi hộp, lo âu, suy nhược thần kinh, đau nhức xương khớp, người mệt mỏi, …
Cách sử dụng cây Lạc tiên
Tùy vào mục đích sử dụng mà dùng cây lạc tiên với liều lượng khác nhau. Có thể dùng kèm với các dược liệu khác. Thường dùng dưới dạng trà thảo mộc, thuốc sắc, ăn sống.
Liều dùng:
- Dạng thuốc sắc dùng từ 6g đến 16g/ ngày. Nên uống trước khi đi ngủ 1 giờ để có tác dụng an thần, ngủ ngon.
- Cao lỏng, siro dùng lượng tương ứng.
- Cây nếu đã được phơi khô thì dùng 20-40g. Pha hãm với nước sôi dùng thay trà hằng ngày.
- Dạng viên nang (Thực phẩm chức năng): Sử dụng theo hướng dẫn sử dụng trên hộp.
- Có thể hái ngọn non luộc ăn như rau. Quả chín vàng có thể ăn trực tiếp.
Một số bài thuốc từ Lạc tiên
-
Bài thuốc giúp chữa suy nhược thần kinh, mất ngủ
Cây Lạc tiên đã băm nhỏ phơi khô khoảng 16g, đem đi sắc lấy nước uống mỗi ngày.
Cây Lạc tiên băm nhỏ, phơi khô 150g, lá Vông 130g, tâm Sen 2,2g, lá Dâu 10g, đường 90g. Tất cả nấu lên thành cao lỏng. Bỏ ngăn mát tủ lạnh dùng dần. Ngày dùng từ 2 đến 4 thìa to (khoảng 5g), uống trước khi ngủ.
Lạc tiên 20g, hạt Sen 12g, cỏ Tre 10g, lá Dâu 10g, cỏ Mọc 15g, lá Vông nem 12g, Táo nhân sao 10g, Cam thảo 6g, Xương bồ 6g. Đem tất cả sắc lấy nước uống. Chia thành 2 đến 3 lần uống/ ngày.
-
Bài thuốc hỗ trợ điều trị viêm ngoài da, ngứa
Lạc tiên tươi hoặc khô cân khoảng 100g, rồi đun nấu với 2 lít nước. Dùng nước đó tắm hoặc rửa lên vùng da bị viêm, ngứa.
-
Bài thuốc thanh nhiệt, mát gan từ quả Lạc tiên
Quả đã chín 500g, đem cắt làm đôi, bỏ hết ruột rồi đem ép lọc chắt lấy nước. Thêm 250g đường và 1 lít nước vào quấy đều bạn sẽ được một loại nước uống giải khát nhiều dinh dưỡng và vitamin.
Một số lưu ý khi sử dụng cây lạc tiên
Khi sử dụng cây lạc tiên, bạn cần lưu ý một số điều sau:
- Nếu dùng lạc tiên mà bạn bị dị ứng, mẫn cảm thì ngay lập tức dừng lại.
- Không được sử dụng cây khi đã hư hỏng, ẩm mốc.
- Khi sử dụng chung Lạc tiên với các loại thuốc tây y (nhóm thuốc an thần, chống đông máu) cần phải hỏi ý kiến bác sĩ.
- Không dùng quá nhiều tránh các tác dụng phụ như: Mệt mỏi, bồn chồn, buồn nôn, ngủ gật.
Cây lạc tiên là loài cây dễ trồng, dễ kiếm. Trong cây có nhiều hoạt chất tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên để phát huy hết tác dụng của cây, khi sử dụng bạn cần đọc kỹ các từng bài thuốc kèm theo tác dụng. Hoặc tốt nhất nên hỏi ý kiến của bác sĩ để đảm bảo sức khỏe.